De Haar

De Haar

De wraak van de bezetter kost 16 onschuldige mensen het leven

Aan het einde van deze oprijlaan bevindt zich de plek waar 16 onschuldige inwoners van De Haar op 3 mei 1943 zijn gefusilleerd door de bezetter. Dit is het verhaal:

In de loop van de Tweede Wereldoorlog zijn de geallieerden vanuit Engeland begonnen om bombardementen uit te voeren op Duitse industrieën en steden. Het doel was daarmee de oorlogsindustrie te vernietigen. De route voor deze vliegtuigen vanuit Engeland op weg naar de steden in Noord Duitsland ligt over Trimunt. Al in het najaar van 1943 is door de Duitse bezetter bij Trimunt een radarpost gebouwd. Met behulp van de informatie van deze radar kunnen de Nazi’s geallieerde vliegtuigen opsporen en neerschieten. Vanwege de toename van de bombardementsvluchten door de geallieerden, wordt de stelling in 1942 verder beveiligd met geschut. De stelling wordt ook uitgebreid en er wordt gebouwd aan ongeveer 50 bunkers waarin zeker 200 soldaten kunnen verblijven. De bouwmaterialen daarvoor worden in Frieschepalen afgeleverd en van daar via de buurtschap De Haar naar Trimunt getransporteerd.

Op de morgen van 3 mei 1943 komen de bestelde materialen echter niet aan. Een groep militairen van het kamp Trimunt gaat over de Haarsterweg naar Frieschepalen om polshoogte te nemen. Op de Haarsterweg ligt een boomstam over de weg. Deze wordt aan de kant geschoven zodat ze hun weg kunnen vervolgen. In Frieschepalen blijkt dat de autobanden van de boderijder gestolen zijn. Als de militairen over de Haar terug willen gaan naar het kamp, is de weg weer versperd door een boomstam. Deze boomstam wordt ook nu weer door de Duitse soldaten verwijderd en zij gaan verder terug over de Haarsterweg richting Trimunt.

Voor de boerderij van Euwe de Jong staat een groepje mannen te kijken. De soldaten zien hen staan, arresteren snel een aantal maar de rest vlucht de boerderij in. De Nazi’s gaan meteen achter hen aan en arresteren ook hen. Met alle gearresteerde mannen, waaronder ook de dertienjarige Steven van der Wier, gaan de bezetters verder.

Even verderop, bij de boerderij van Hartholt wordt opnieuw een aantal mannen gearresteerd waaronder boer Hartholt zelf, zijn drie zonen en een schoonzoon. De bezetters komen uiteindelijk met de zestien gearresteerde mannen aan op het kamp Trimunt. De stellingcommandant, Oberleutnant Berndt, laat de arrestanten opsluiten in een barak waarschijnlijk met de bedoeling hen aan het einde van de middag weer vrij te laten. Helaas is het anders gelopen. Hun namen zijn al genoteerd en telefonisch doorgegeven aan het Scholtenhuis in Groningen.

In dit beruchte Scholtenhuis aan de Grote Markt in Groningen is het kantoor van de Duitse SD, de gevreesde Sicherheits Dienst, gevestigd. Hier heeft ook het hoofd van de Ordnungspolizei, majoor Mechels, een tijdelijk kantoor. Nadat de stakingen die in april en mei 1943 waren uitgebroken heeft commissaris-generaal Rauter het politiestandrecht afgekondigd, waardoor stakers zonder proces gefusilleerd kunnen worden en in sommige gevallen zelfs op straat kunnen worden geliquideerd. De Ordnungspolizei van Mechels heeft de opdracht deze maatregelen met harde hand te handhaven.

Mechels krijgt het bericht dat “communisten in Marum barricades tegen de bezettingsmacht hadden opgeworpen, dat de daders op heterdaad waren betrapt en onmiddellijk waren gearresteerd”. Mechels loopt door naar zijn eigen kantoor in de Herensociëteit en treft daar Oberleutnant Lang aan zijn bureau. Lang zegt tegen Mechels dat de zestien Nederlanders op heterdaad zijn betrapt bij het openbreken van de straten en het opwerpen van barricades en onmiddellijk moeten worden doodgeschoten. Het Standgericht zou het vonnis al hebben uitgesproken. Lang heeft ook al een bestelwagen geregeld, omdat de lichamen van alle doodgeschoten overtreders van de Standgericht-bepalingen naar Groningen moeten worden vervoerd om daar in de omgeving te worden begraven.

De Ordnungspolizei vertrekt daarop meteen richting Marum. Rond 13.00 uur arriveert ook Mechels bij het kamp Trimunt. Van vrijlaten was al geen sprake meer; hij geeft het bevel de zestien gearresteerden onmiddellijk te executeren. De stellingcommandant, Oberleutnant Berndt, legt nog uit dat de arrestaties volstrekt willekeurig zijn verricht, en alleen bedoeld als waarschuwing voor de bevolking waarna ze op een gegeven moment weer zouden worden vrijgelaten. Mechels is echter onverbiddelijk en geeft het bevel de zestien burgers naar buiten te brengen. Ze worden in groepjes van vier opgesteld en gefusilleerd. De lichamen van de zestien slachtoffers worden door de Ordnungspolizei in de meegebrachte bestelwagen geladen en meegenomen richting Groningen. Nadat ze onderweg nog bij het Marumer gemeentehuis zijn gestopt om aan de autoriteiten te melden dat er zojuist zestien Nederlanders wegens sabotage zijn doodgeschoten, arriveren zij omstreeks half vijf bij het Scholtenhuis. In Groningen worden ook de lichamen van de daar gefusilleerde Jan Postema (44), Berend Trip (25) en Broer de Witte (19) in de bestelwagen gelegd. Daarna worden allen in het diepste geheim in een massagraf bij de Appèlbergen ten zuiden van Groningen begraven.

De lichamen van de zestien slachtoffers die op Trimunt zijn geëxecuteerd, zijn na de oorlog teruggevonden bij de Appèlbergen en op 11 december 1945 herbegraven op het kerkhof in Marum. Het zijn:

- Andries Hartholt (63)
- Dirk Hartholt (27)
- Albert Hartholt (25)
- Hendrik Hartholt (18)
- Berend Assies (29)
- Uitze van der Wier (25)
- Jelle van der Wier (22)
- Steven van der Wier (13)
- Euwe de Jong (41)
- Gerrit van der Vaart (20)
- Johannes Glas (24)
- Karst Doornbosch (24)
- Jan Doornbosch (21)
- Friedrich Ludwig van de Riet (28)
- Sibbele de Wal (34)
- Geert Jan Diertens (19)


Bronnen:
- “Vlijtige armoede en tonnen gouds”, door J. en H.J. Boerema. Uitgegeven door de Rabobank “Marum-De Wilp”, 1989.
- “Op een onbekende plaats begraven; de April-Meistakingen van 1943, een onderzoek naar oorlogsvermissing”, door Dr. G.H. de Witte. Uitgever Elikser, 2010. ISBN 9789089541383
- “Storm….! Over Marum , in de bezettingsjaren”, door O. Lüürssen, 2005.
- “Vertelsels over vroeger”, door Dr. J. Buitkamp, 1998.